MÜSLÜMAN ÜLKELER NEDEN FARKLI GÜNLERDE BAYRAM YAPIYOR?

MÜSLÜMAN ÜLKELER NEDEN FARKLI GÜNLERDE BAYRAM YAPIYOR? KİM HAKLI?

Dr. Mahmut KALELİ*

Yıllardır Müslüman ülkelerin ramazana başlama ve bayram etmede müşterek davranmadıkları, birbirine yakın ülkelerin bile farklı günlerde oruca başladıkları veya ramazana son verip bayram yaptıkları dikkati çekmektedir.

Durumun, ulaşım ve haberleşme imkânlarının kısıtlı bulunduğu eski devirlerde de böyle olduğu muhakkaktır. Fakat dünyanın küçüldüğü, ulaşım vasıtalarının baş döndürücü süratlere eriştiği, en uzak bölgelerle bile anında haberleşmenin mümkün olduğu 20. Yüzyılda bu dağınık görünüm çağdaş Müslümanlarca yadırganmaktadır. Çarpıcı bir misal olarak belirtelim ki Kuala Lumpur’da Kur’an yarışmasına katılan bir dostumuz, Pakistan’da, Kuveyt’te ve ülkemizde olmak üzere kadir gecesini üç defa kutlayabilmişti.

1978 yılında da Ramazana

1. Türkiye, Afganistan, Fas, Nijerya 6 Ağustosta
2. Mısır, Suriye, Lübnan, Suudi Arabistan 5 Ağustosta

başlamışlardır. Büyükelçiliklerden alınan malumat yanıltıcı değilse;

3. Irak ve Kuveyt 4 Ağustosta
4. Pakistan 7 Ağustosta Ramazana başlamışlardır.

1978 yılında bazı ülkeler 2 Eylül akşamı Şevval hilali görünmüş gibi 3 Eylülde bayram yapmış, bazıları bir gün sonra 4 Eylülde bayram yapmışlardır. Elçiliklerden alınan malumat yanıltıcı nitelikte değilse Ramazan Bayramı 2-5 Eylül günlerinde kutlanmıştır. Yani tam 4 ayrı gün bayram yapılmıştır.

Artık her mümin dünya üzerinde takvim meselelerinde İslamî bir birlik ve beraberlik arzulamaktadır.

Geçtiğimiz yıllarda bir ara bu konuda müşterek hareket etmeyi sağlamak amacıyla beynelmilel kongre ve konferanslar tertip edilmiş, bazı kararlar alınmış, söz verme mahiyetinde bazı beyanlar yapılmıştı(Rüyeti Hilal Konferansları). Fakat fiili birlik ve beraberliği hala sağlayamamış durumdayız. Bu ihtilaflı durumu ideolojik sebeplere bağlamak isteyenler de vardır. Onlarca, bazı mihrakların, Müslümanların ibadet vakitleriyle oynadıkları ileri sürülürken sırf yaşadıkları ülke rejimini protesto amacı ile cihad zihniyetiyle oruca içinde yaşadığı ülke insanlarından farklı başlayan, farklı son veren, farklı bayram yapan, ayrı günde namaz kılan heyecanlı kimselere rastlanıyor. Bu yüzden her sene uzun münakaşaların çıktığı, suçlama ve kavgaların yapıldığı, halkın şaşkın ve tedirgin duruma düşürüldüğü de bir gerçektir.

Görülüyor ki mesele son derece canlı ve aktüel, meraklı ve ilgi çekicidir. Bu konuyu bize pek çok kimse sormaktadır. O halde konuya dikkat ve ciddiyetle, bitaraf ve serinkanlı ilmi bir düşünce ve zihniyetle eğilmek mecburiyet olmuştur.

Biz konuyu mütehassıs kişiler ve ilgili-yetkili şahsiyetlerle temasa geçerek açıklığı kavuşturmak için, bir başlangıç ve temel olmak üzere aşağıdaki yazıyı hazırladık. Etüdlerimiz -inşaallah- devam edecektir. Önce bazı tespitlerimizi kaydedelim:

1985(1405) RAMAZANINDA FİİLİ DURUM VE MÜŞAHEDELER

Geçen senelerdeki ihtilaflar düşmemek için yardımcı bir çalışma olmak üzere biz, ayın durumunu ve kameri takvimi aylardan beri dikkatle takip etmekteyiz. Yurtdışından güvendiğimiz kimselerle telefon görüşmeleri yaptık, tespit ve gözlemlerini bize bildirmelerini istedik. Yurt içinde 20 kadar, ayı iyi gözleyebilecek, yerleşim merkeziyle aynı irtibatı sağladık. Aldığımız bilgilere şöyledir:

1. Suudi Arabistan 20 Mayıs 1985 pazartesi günü Ramazanı ilan etmiş ve oruca başlamıştır. Oradaki dostlarımızdan telefonla aldığımız malumata göre onlar Şaban ayına da erken başlamış ve Şaban 30 güne erişmiş olduğundan görerek değil mecburen Ramazana geçmişlerdir.
2. Suudi Arabistan, Ramazanı 29 gün olarak bitirerek 18 Haziran Salı günü bayram ilan etmiş ve bunun Düreyd dâhil dört Suud şehrinde bazı kimselerin yeni hilali gözledikleri şehadetine istinad ettiğini radyoda belirtmiştir. (Hâlbuki o esnada Suud Prensi Faysal, Amerikan uydusu içinde uzayda bulunuyordu ve onun bile yeni ayın görülme haberini vatanından duyup bayram ettiği gazetelerde belirtiliyordu)
3. Ortadoğu’da Mısır, Kuveyt, Libya gibi bazı ülkeler Suudi Arabistan’ın beyanına tabi olarak hareket ettiler.
4. Türkiye, 21 Mayıs 1985 Salı günü başladığı Ramazana 20 Haziran Perşembe günü son vererek bayram yaptı İran’ında aynı şekilde hareket ettiği rivayet edildi.
5. Irak’ın 19 Haziran Çarşamba günü bayram yaptığı Iraklı bir yetkili âlim tarafından ifade edildi.
6. Amerika’daki bazı Müslümanlar Suudi Arabistan’a tabi olurken, diğer bazıları Salı akşamı bizzat hilali görerek Çarşamba sabahı bayram yaptılar.
7. Avusturalya’daki Müslüman kardeşlerimiz Salı akşamı hilali görerek Çarşamba sabahı bayram yaptılar.
8. Türkiye’deki müşahit kardeşlerimizin hiçbiri berrak havaya rağmen Salı akşamı hilali bizzat göremedi fakat Çarşamba akşamı görenler bir hayli fazla idi.

HATIRA GELEN SORULAR

Fiili durum ve müşahedelerin karmaşıklığı şu tarz soruların ortaya çıkmasına sebep olmuştur:

1. Dinen en doğru olarak hareket tarzı hangisidir?
2. Suudi Arabistan mı, Türkiye mi haklıdır, yoksa her ikisi de yanılıyor mu? Veya her iki ülkede durumun farklı (ve doğru) olması mümkün ve caiz mi?
3. Ramazan gerçekte ne zaman başladı, ne zaman bitti?
4. Suudi Arabistan’ın görgüye dayandığı ve şer’i usullere uyduğu gerçek midir, yoksa o da aslında hesaba mı dayanmaktadır?
5. Türkiye’nin rasathane hesabına dayandığı biliniyor. Hesapta maddi hata ihtimali zayıf görülmektedir; acaba ayın tespiti durumunda her zaman hesapla karar verilemeyen ve ancak görgüyle anlaşılabilen bazı çift ihtimalli haller mi vardır? Hesap ile görgü çatışıp tearuz edince hangisini tercih etmek dinen ve aklen uygun olacaktır.
6. Bu ramazan ve bayram ilanlarına, bazı kimselerin öne sürdükleri gibi dini, mezhebi, politik veya ideolojik baskı yapılma ve kasdi yanıltma ihtimali var mıdır?
7. Bir ülke Müslümanları bir başka ülkenin görme iddialarına ve ilanlarına uyabilir mi, uyacaksa hangi şartlarla uymalıdır?
8. Bu konularda birliği sağlamak doğruya uymak için neler yapılabilir?

Şimdi bu soruların cevaplarını vermeye çalışalım:

MESELENİN DİNİ BAKIMDAN VE TAKVA YÖNÜNDEN GÖRÜNÜMÜ

1. Dini bakımdan ramazan orucu farzdır. Ramazan kameri bir aydır, her kameri ay gibi başlaması ve bitimi yeni hilalin görünmesine rü’yet-i hilale bağlıdır; yani yeni hilal güneş batarken garp ufkunda ilk görüldüğü akşam yeni ay da başlamış olur, ertesi gün yeni giren ayın 1’i sayılır. Bu usulü Araplar İslam’dan önce kullanırlardı. İslam bazı ibadetleri kameri aylara bağladı. Bu takvimi ibka etti.
2. Kabul ve itiraf etmek gerekir ki rü’yet-i hilal usulü son derece sade ve pratik bir çözümdür; avam ve havas, cahil ve âlim herkese uygun ve kolay bir çaredir. Böylece her seviyede ve bölgede yaşayan Müslümanlara, medeni imkânlara sahip veya onlardan mahrum, dağdaki, köydeki, sahradaki, şehirdeki, hatta ıssız ve ücra köşelerdeki herkese faydalanıp kullanabileceği şahane bir vasıta, harika bir vakit aleti verilmiş olmaktadır. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de buyuruluyor ki:

Eğer hava bulutlu, tozlu, sisli olur ve yeni hilali görmek imkansızlaşırsa ne yapılacaktı? Dinimiz bu müşkülü de son derecede sade, pratik ve açık bir şekilde halletmiştir. Hz. Peygamber efendimiz(sav) bu hususta, sahih kitaplar ve rivayetlerle bize gelen hadis-i şeriflerinde şöyle buyuruyor:

“Yeni hilali görünce oruca başlayın, (ayın devri tamamlanıp) ikinci defa gene gördüğünüzde de iftar eyleyin (yani orucu bırakıp bayram yapın, eğer hava bulutla kapalı olursa içinde bulunduğunuz ayı 30 güne itmam ve ikmal edin; sakın tereddüte düşüp ihtiyat olsun diye Şabanın son günü oruç tutmaya kalkmayın...” (Bk. Bakara Süresi 183-187. Ayetleri tefsirleri, ilmihal e hadis kitaplarının oruç ve hilal bölümleri)

3. İslam dini, kulların tereddüde düşüp moralleri bozulmaması için Ramazanın ve Kurbanın sevabına teminat vermiş, hasbel-beşeriyye hatalı zamanlamalar yapılsa bile sevabın eksiksiz kazanılacağını bildirmiştir. Nitekim Ebu Bekir (ra)’dan nakledilen bir hadis-i şerifte Peygamber (sav) Efendimizin şöyle buyurduğu belirtiliyor:

“İki ay (dâhilindeki ibadetler hükmen tamdır) nakıs olmazlar(sayıca eksik olsalar bile...) Bunlar iki bayram ayı olan Ramazan ve Zilhicce’dir.” (Sahi-i Buhari Terc. VI/ s. 257)

RÜ’YET YERİNE HESAP OLUR MU?

Dini emir herkese hilâli araştırma ve gözlemeye yöneliktir. Bu en aşağıdan bir farz-ı kifayedir. Bunun böyle olması gerektiği de gün gibi aşikâr bulunuyor. Çünkü, değil sadece eski, tarihi devirler, günümüzde dahi medeni alet ve vasıtalardan yoksun, mahrumiyetli nice Müslüman halk vardır, bir kısmı yaşadığı ülkede hor ve azınlık durumundadır, yani başındaki idare ona dini ibadetlerinde yardım şöyle dursun, inancını ve ibadetini engellemeye çalışmaktadır. Ayrıca herkes hesap ve astronomi bilmez, bilmekle sorumlu tutulamaz. Fakat acaba ayı hesapla tespitin dini hükmü nedir? Ekseriyetle fukahâ, “hava bulutlu olunca ayı 30’a tamamlayınız” emrini, astronomi hesabını reddeden veya lüzum bırakmaz mahiyette görmüşlerdir. Azınlıkta olan bir kısım âlim ise hesaba müracaatın lüzumunu kabul etmiştir. Kadı İyaz, “selefi salihinin icmaı, bunlar aleyhine hüccettir” diyor. İbn-i Bezize, “Bu mezhep meşheb-i batıldır” demiştir. Hafız İbni Sübhi bu mevzuda müstakil bir eser yazarak hesaplamaya taraftar olmuş, Zerheşi de ona uymuştur. İbni Hacer Remli ve İbn Dakiki’l-id ise ona karşı çıkmıştır.

Neticede bu konuda üç görüş belirmiştir:

1) Ehl-i hisabın hesaplarına uyma gerekli ve zorunlu değildir.

2) Ehl-i hisabın hesaplamasına dayanmakta beis yoktur (Kadı Abdülcebbar ve Cem’ul ulûm sahibi)

3) Gereken meselelerde muhakkak ehl-i hisaba sorulması ve onların cevaplarına göre hareket edilmesi lazımdır.

Zamanla ibadetlerde hesaba dayanma ihtiyacı genişlemiş, camilerin yanına muvakkıthaneler yapılmış, müneccim ve muvakkitler vazifelendirilmiş görülüyor. Türkiye’de de Cumhuriyet ilanından sonra Diyanet işlerinin fetvası ile hesaplama işleri rasathaneye verilmiştir. (Bk. Sahih-i Buhari Terc. VI/259-262)

  Ancak;

1. Kameri ay 29 gün 12 saat 44 dakika 28 saniyedir. Hâlbuki oruç tam gün tutulacaktır. Demek ki hesap zaten fiili duruma uymamaktadır.
2. Hesap akıl yürütme ve bazı temel hesapları kabul etme noktasından hareket eder, nazaridir; müşahede kuvvetinde olamaz
3. Hesaba göre kavuşum; ictima halinden sonra ay nazari olarak hilâl haline geçmeğe başlar, bu ise fiilen hilâlin görünebilme imkânı doğma zamanından bir hayli önce olur. O kabul edildiği takdirde (ki aklen öyle yapmak mecburidir) hadis-i şeriflerin emri çiğnenmiş olacaktır. Demek ki bu noktada hesap ve görme çatışma halindedir.
4. Yakın yıllara kadar yapılmış hesaplarda yanlışlıklar müşahede edilegelmiştir; mesela 1977’de Fatih Camii cemaati Ramazanın 29’unda akşam namazı kılıp çıkınca garptaki ufukta Şevval hilalini topluca müşahede etmişlerdir. Buna göre ertesi gün olan 13 Eylülde bayram olmak gerekirken takvimlerimizde Ramazanın 30’u olan 14 Eylül tarihi bayram olarak yazılı bulunmuştur.

Aynı şekilde Diyanet İşleri Başkanlığı geçtiğimiz senelerde muhtelif bölgelere kendi müşahitlerini yeni ayı gözlemeye göndermiş ve ismi bizde mahfuz bir Din İşleri Yüksek Kurulu üyesi etrafındaki ahali ile birlikte yeni hilali gördüğü halde durum takvimde başka türlü görülmüştür. Görülüyor ki bu husustaki muteber tutum müşahededir; fakat müşahedenin ilim ve hesapla teyidi de şarttır. Çünkü zaman zaman para için dini ve vicdanını satıp yalan yere şehadet edebilecek birkaç fasık da görülebilmiştir. (Bk. Elmalılı M. Hamdi Yazır Tefsiri C1, s.650-652)

AYIN NASIL GÖZLENECEĞİ

Bilindiği gibi ay dünya etrafındaki dönüşümünü 29 gün 12 saat 44 dakika 28 saniyede tamamlamaktadır. Küsurat dolayısıyla kameri aylar bazen 29 ve bazen de 30 çeker. Bu önceden söylenecek intizamda değildir; yani bazen peş peşe iki tane 29 veya iki tane 30 gelebilir. Yani bir ayın başladığını belirten yeni hilal batı ufkunda güneş batmasından sonra çok ince olarak görülür. Bu ilk ayların ufukta kalma müddeti de değişiktir (takriben 5 ila 50 dakika). Ertesi gün akşamı görünme müddeti takriben 48 dakika daha uzar. Böylece gittikçe batması geceye doğru kayar. Takriben 7. günde tam yarım ay (Quarter moon: İlk dördün) olur ki dolunayın kesmece tam yarısıdır. 14. Günde dolunay bedr-i kamil haline gelir. Bu günkü durumu tam dairevidir. Hâlbuki 13 veya 15. günlerde biraz eksiklik dikkatli bir göz tarafından hemen fark edilir.

Bundan sonra ayın aydınlık yüzü eksilmeye başlar. 3. haftada yani 21. günde yine yarım ay haline gelir. Müteakip günlerde incelmeye devam ederek yine hilal haline döner ki bu ay sonundaki hilale eski hilal, bölme hilal adı verilir. Başlıca özelliği sabah namazlarında ve doğu tarafında görünmesidir.

Ay en ince hilalden sonra bir gün hiç görünmez. Bunun sebebi, ayın dünya ile güneş arasına gelmesi, karanlık yüzünün dünya tarafında, aydınlık yüzünün ise tam ters istikamette, yani arkada kalmasıdır. Ayın bu dünya ile güneşin hizasına gelmesine Kavuşum; İçtima hali denir. Bunu takiben yeni hilalin görünebileceği durum oluşabilmesi için ayın bir müddet daha seyir edecek yana kayması şarttır ki bu müddet takriben 12-16 saat olarak belirlenmektedir.

Bilinmesi gereken bazı malumat ve bunlara göre Suudi Arabistan’ın tenkidi:

1. Ayın, güneş ve dünya ile aynı hizaya geldiği içtima vaktini tespit kesinlikle yapılabilmekte ve dünyanın çeşitli meşhur rasathaneleri buna ait vakit cetvelleri hazırlayarak neşretmekte ve bu herkesçe bilinmektedir.

Türkiye’de de “Vakit ve Hesap İşleri Uzmanlığı” adı altında bir daire kurulmuş ve vakit cetvelleri, hilalin durumları ve takvimler bu daire tarafından oluşturulmaktadır.

2. İctima vaktinden önce veya o sırada, yeni ay katiyyen görünmez hatta ondan sonra (tespitlere göre 12-16 saat) geçmeden yeni hilali müşahede edebilme imkânı doğmaz.
3. Hâlbuki Suudi Arabistan bu 1985 Ramazan bayramını içtima saatinden çok evvelki bir vakitte (takriben 18-19 saat önceden) ilan etmiştir. Suudi Arabistan Salı günü bayram yapmıştır. Hâlbuki içtima saati ancak o salı günü saat 15.14 (üçü çeyrek geçe civarında)de olacak idi. İçtima saatinin akşama çok yakın olması sebebiyle salı akşamı bile yeni hilali Asya-Afrika-Avrupa kıtalarından görmek mümkün değildi. Nitekim aradaki büyük zaman farkı (yarım gün) dolayısıyla ay inkişaf ettiğinden ancak Amerika’da görülebilmiş ve orada çarşamba günü bayram yapma hakkı doğmuştu. Bu esnada ise biz çarşambayı perşembeye bağlayan akşam vakitlerini yaşıyorduk ki bizde de o akşam hilal görüldüğünden Perşembe bayram yapma imkânı olmuştur.
4. Suudi Arabistan’ın ilanının erken olduğu, çeyrek ay ve dolunay gecelerinde, ayın durumunun incelenmesi de kesinlikle ortaya koymuştur. Onlara göre çeyrek ay gecesinde ay dolgun bir hilal halinde idi. Gerçek çeyrek ayda onların takvimi ayın 8 ve 9’unu gösteriyordu.
5. Bu müşahedelerden (yeni bilgiler) anlaşıldığına göre Suudi Arabistan yetkilileri de hilali görmeden ve hesap cetvellerine bakıp içtihad ederek ilan yapmaktadırlar.

Suudi Arabistan’ın bu hareket tarzını izahta üç ihtimal akla geliyor:

1. Kifayetsiz görgü şahitlerine itibar edilmesi içtihadına
2. Eski hilali yeni sanmaları ihtimali
3. Suudi Arabistan’ın kendi mezheplerinin veya âlimlerinin verdikleri fetvaya dayanarak yürüttükleri muhakeme tarzı ki tahminen şöyle olabilir:

Hilal, rasathanelerce ilan edilen Kavuşum(içtima) zamanını takiben nazari olarak teşekkül ediyor. Bunu dünya üzerinde isterse hiç kimse görmese bile olabilir. O vakit, gündüzün bir saatine rastlarsa hilal görülmeyecek bir halde dahi (bu yıl olduğu üzere kavuşum vakti bile girmese) o günün sahurunda oruca başlanmalıdır ki kavuşum saatinde oruçlu bulunabilsin... vs.

Bu tarz bir muhakemenin Hanefi, Şafii, Maliki ve Hanbeli mezheplerinin klasik ana kaynaklarında kabul edilmeyeceği, onların ancak hilali gördükten sonra ertesi günü oruca başlanılabileceğini (veya bayrama edileceği) kanaatında olduklarını, ayet ve hadislerin de bu manayı taşıdığını da özellikle belirtelim.

1969 Malezya Kuala Lumpur ve 1973’de Kuveyt’te yapılan İslam ülkeleri Konferansında alınan karar gereği ictima’ı takip eden bir sonraki günün yeni aybaşı olacağı kabul edilmişti. (Bu konuda Elmalılı Hamdi Yazır Tefsirinin 1. Cildinin 649. Sayfasında “Zahiri halin tekzip edeceği habere haber-i sadık nazarıyla bakılamaz” diyerek hesabı bile hilalin görülmesinin yanıltacağını ifade etmiştir.

Bu konuda göz önünde tutulması gereken başka huşular da vardır. Şöyle ki;

1. Suudi Arabistan’daki bizim dostlarımız ve hatta fezadaki Suud Prensi yeni ayı pazartesi akşamı görmemişlerdir.
2. Bizler bir gün sonra olan Salı günü dahi hilali gökyüzünde hava berraklığına rağmen göremedik.
3. Hem ülkemizde hem de Suudi Arabistan’a umreye giden tanıdıklarımız orada, pazartesi sabahı eski hilali doğu ufkunda açıkça görmüşlerdir. Sabahleyin eski hilal göründüğünde, akşama yeni ayın yeni hilalinin görülmesi imkân dâhilinde değildir. Çünkü orada içtima vakti ve onun her iki tarafındaki (öncesinde ve sonrasındaki) gelişme zamanı hilallerin görünebilme imkânı doğuran zaman vardır. Bunlara rağmen yaptığımız araştırmalarda, Vakit ve Hesap İşleri Uzmanlığından aldığımız bilgiler göre ramazanın başlangıcı şöyle olmuştur:

19 Mayıs 1985 Pazar günü Greenwich saati ile saat 21.42 de İCTİMA olmuştur. 20 Mayıs 1985 pazartesi günü Greenwich saati ile saat 14.38’de (Türkiye saati ile 17.38’de) RU’YET vaki olmuş ve hilal ilk defa Pakistan’ın güneyinden görülmeye başlanmıştır.

Suudi Arabistan içtimaı takip eden 20 Mayıs 1985 pazartesi günü oruca başlamış, Türkiye ise RU’YETİ esas alarak RU’YETİ takip eden 21 Mayıs 1985 Salı günü oruca başlamıştır.

RAMAZANIN BAŞLANGICI VE BİTİMİ

18 Haziran 1985 Salı günü Greenwich saat ile saat 11.59’da (Mahalli Türkiye saatine göre 14.59’da) içtima olacaktır. Yani dünya, ay, güneş aynı doğrultuda bulunacaktır. Hilalin görülebilmesi için ayın içtima halinde bulunduğu doğrultudan 8⁰ açılması gerekmektedir. Bu açılımı 12-16 saatte tamamlar ki 19 Haziran 1985 Çarşamba günü Greenwich saati ile saat 02.33’de, mahalli saatle 05.33’de Ru’yet olacaktır. İçtimadan 14 saat 34 dakika sonra Hilal ilk defa Orta Amerika’nın batısından görülebilecektir. Türkiye’den ise güneş batmasına müteakip Ramazan hilaline göre biraz daha kalınca gözükecektir. Çünkü ramazan hilali Pakistan’ın güneyinden görülmüş, Türkiye’ye gelinceye kadar 3 saat bir zaman geçmiş ve 3 saat kalınlığında olmuştur. Şevval hilali ise Orta Amerika’nın batısından görülmüş ve Türkiye’ye gelinceye kadar 14 saatlik bir zaman geçmiştir. Oysaki bunun teknik olarak olması hiç mümkün değildir.

Suudi Arabistan 18 Haziran 1985 Salı günü sabah 06.00’da bayram namazını kılmıştır. Hâlbuki mahalli saate göre 14.59’da içtima olacaktır. İCTİMA’dan önce BAYRAMI İLAN ETMEK SURETİYLE YANLIŞ BEYANDA BULUNARAK BÜTÜN İSLAM ALEMİNİ YANILTMIŞLARDIR.

SONUÇ VE TEKLİF

1. Ramazanı ve bayramı hesap ile değil, görmeye dayanarak yapmak gerekir.
2. Kanuna madde ilave edilmeli, hesaba rağmen görgü olursa Diyanet İşleri Başkanlığı ilan etsin.
3. Suudi Arabistan hesaplamalarının prensiplerini tekrar gözden geçirmeli, hilali görme fiilen mümkün olmayacak zamanlarda ramazan veya bayram ilan etmek suretiyle İslam âlemine ters düşmemelidir.
4. Bizler kendi ülkelerimizde kendi gözlemlerimize dayanmalı ve körü körüne kimseyi taklit etmemeliyiz.
5. Bir dahaki ramazana kendimizi eğitip hazırlayarak tecrübeli halde girmeliyiz.

 

 

* Bu makale, Dr. Mahmut KALELİ müstear ismiyle Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN (ra) tarafından İlim ve Sanat Dergisinin Temmuz-Ağustos 1985 tarihli 2. sayısında yayınlanmıştır.